مقدمه

اندونزی به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور اسلامی جهان، نه‌تنها از نظر جمعیت بلکه از جهت نقش محوری در تعریف استانداردهای جهانی محصولات حلال جایگاه ویژه‌ای دارد. صنعت حلال در این کشور به یکی از ستون ‌های اقتصاد، دیپلماسی فرهنگی و هویت دینی تبدیل شده و نهادهای رسمی مانند «سازمان تضمین محصولات حلال (BPJPH)» و شورای علمای اندونزی (MUI) در تعیین این استانداردها نقشی کلیدی ایفا می‌کنند در چنین بستری، هرگونه اظهار نظر خارجی درباره صنعت حلال، به‌ویژه از سوی نمایندگان کشورهایی با سابقه چالش‌ برانگیز در حوزه فرهنگ اسلامی، می‌تواند حساسیت‌برانگیز باشد. در هفته‌های اخیر سخنان سفیر ایالات متحده در اندونزی پیرامون صنعت حلال، موجی از واکنش‌ ها را در محافل سیاسی، مذهبی و اجتماعی این کشور برانگیخته است. بر این اساس رایزنی فرهنگی به رصد تحولات رسانه ای پرداخته است  

صنعت حلال در اندونزی: ساختار و اهمیت اقتصادی-فرهنگی

در سال‌های اخیر، صنعت حلال به یکی از پیشران‌های رشد اقتصادی اندونزی تبدیل شده است. دولت با هدف تبدیل این کشور به قطب جهانی صنعت حلال، برنامه‌هایی راهبردی تدوین کرده است. نهاد BPJPH که زیر نظر وزارت امور دینی فعالیت می‌کند، مسئول صدور گواهی‌نامه حلال بوده و با همکاری نزدیک با شورای علمای اندونزی (MUI)، فرآیند بازرسی، تحقیق شرعی و صدور تأییدیه را انجام می‌دهد. ازسال ۲۰۱۹، قانون شماره ۳۳ درباره محصولات حلال، تمامی تولیدکنندگان داخلی و واردکنندگان خارجی را ملزم کرده که برای کالاهایی چون غذا، دارو، لوازم آرایشی و حتی مواد شیمیایی گواهی حلال اخذ کنند. این روند باعث افزایش تقاضا برای گواهی ‌های حلال شده و دروازه‌ای به بازار گسترده کشورهای مسلمان و حتی غیراسلامی گشوده است.

اظهارات سفیر آمریکا: بازتاب ‌ها و چالش ‌ها

در اواخر آوریل ۲۰۲۵ سفیر ایالات متحده در جاکارتا در حاشیه نشستی اقتصادی، در خصوص استانداردهای حلال در اندونزی و فرصت‌ های همکاری با شرکت‌ های آمریکایی سخنانی مطرح کرد. او در بخشی از سخنان خود، به این موضوع اشاره کرد که برخی فرآیندهای صدور گواهی حلال در اندونزی "بیش از حد پیچیده و پرهزینه" است و نیاز به "اصلاحات بیشتر برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی" دارد .اگرچه این سخنان در ظاهر رنگ و بوی اقتصادی و تشویق به تسهیل تجارت داشت، اما در فضای اندونزی به‌ویژه در میان محافل مذهبی نوعی "دخالت در امور دینی" تلقی شد.

واکنش قاطع مجلس علمای اندونزی (MUI)

در پاسخ مستقیم به اظهارات سفیر آمریکا، مجلس علمای اندونزی (MUI) موضعی قاطع و حقوقی اتخاذ کرد. پروفسور شیخ اسرورون نیعام صالح، رئیس کمیته فتاوای MUIدر جاکارتا اعلام کرد که الزام دریافت گواهی‌نامه حلال، قانونی، قطعی و غیرقابل مذاکره است—even اگر آمریکا آن را مانعی برای تجارت بداند.

وی تأکید کرد: «قانون ما به‌وضوح می‌گوید: هر محصولی که وارد، توزیع یا فروخته می‌شود، باید دارای گواهی حلال باشد.» وی افزود که این الزام نه‌فقط بر اساس قانون شماره ۳۳ سال ۲۰۱۴ در مورد تضمین محصولات حلال بلکه به‌عنوان تجلی اصول قانون اساسی و شکلی از احترام به حقوق بشر در اندونزی به‌ویژه حق آزادی مذهبی مسلمانان تعریف می‌شود. نیعام توضیح داد که در اصول فقه معاملات، محل تولید کالا چندان اهمیت ندارد، بلکه تطابق با قوانین کشور مقصد مهم است. او با تأکید بر اینکه اندونزی هیچ مخالفتی با تجارت با هیچ کشوری—even آمریکا—ندارد، گفت: «به شرط آنکه این تجارت بر اساس احترام متقابل، سود دوطرفه و بدون اعمال فشار سیاسی صورت گیرد . وی در پاسخ به اعتراض آمریکا در گزارش سالانه موانع تجاری (NTE 2025) تصریح کرد: «اگر آمریکا از حقوق بشر صحبت می‌کند، الزام گواهی ‌نامه حلال دقیقاً تجلی احترام به اساسی‌ترین حق بشر، یعنی آزادی دین است. وی همچنین خاطرنشان کرد که سیستم گواهی حلال حتی در ایالات متحده نیز بیگانه نیست. او در سفرهایی به آمریکا شخصاً دیده است که بسیاری از محصولات صادراتی به اندونزی با رعایت اصول حلال تولید شده‌اند.

 گفت‌وگو در بعد فنی، نه اصولی

درحالی که موضع MUI درخصوص اصول شرعی غیرقابل مذاکره اعلام شد، مسولان مجلس العلما  خاطرنشان کردند که این نهاد دربعد فنی، آمادگی گفت‌وگو برای بهبود سازوکار اجرایی مانند کاهش زمان صدور گواهی، شفاف‌سازی هزینه‌ها، یا تسهیل فرآیندهای اجرایی، فضای گفت‌وگو وجود دارد.» اما در عین حال هشدار دادند: «نباید به‌خاطر منافع کوتاه‌مدت اقتصادی یا امتیازات مالیاتی، اصول بنیادین شرعی زیر پا گذاشته شود. این یعنی سلب حقوق اساسی مردم اندونزی.»

واکنش‌ های مردمی و رسانه‌ای

رسانه‌های داخلی اندونزی به‌سرعت به این اظهارات پرداختند و بسیاری از تحلیلگران ضمن حمایت از موضع MUI سخنان سفیر آمریکا را «مداخله ‌جویانه» توصیف کردند. در فضای مجازی نیز موجی از حمایت از نظام حلال اندونزی با هشتگ‌ هایی نظیر #KedaulatanHalal و #DukungMUI شکل گرفت که بر استقلال دینی و هویتی این کشور تأکید داشت. در پایان باید یاد آور شد بحث پیرامون سخنان سفیر آمریکا در اندونزی، فراتر از یک جدل دیپلماتیک به مسئله‌ای عمیق‌تر درباره استقلال دینی، هویت فرهنگی و حقوق اساسی مسلمانان تبدیل شده است. اندونزی با پافشاری بر اصول شرعی و در عین حال گشودگی به اصلاحات فنی، نشان می ‌دهد که می‌توان هم ‌زمان هم پاسدار ارزش‌های دینی بود و هم در فضای تجارت جهانی نقش فعال ایفا کرد. این رویکرد اگرچه نیازمند تدبیر و صبر است، اما نمونه‌ای موفق از دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی بومی‌گرا به‌شمار می‌رود.

منابع:

• Badan Penyelenggara Jaminan Produk Halal (BPJPH): https://halal.go.id
• Majelis Ulama Indonesia (MUI): https://mui.or.id
• Jakarta Post. (April 2025). “US envoy’s halal remarks stir legal, religious debate”
• Kompas.com. (30 April 2025). “MUI Tegaskan Sertifikasi Halal Wajib dan Tidak Bisa Ditawar”
• Tempo.co. (2025). “Indonesia’s Halal Diplomacy and American Objections: What’s at Stake?”
• U.S. Office of the Trade Representative. National Trade Estimate Report on Foreign Trade Barriers (NTE 2025)
• https://www.inilah.com/as-protes-aturan-halal-di-indonesia-ini-jawaban-tegas-mui